Obchody 50-lecia

Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie należy do największych placówek badawczych resortu zdrowia. W rankingu zakładów naukowych podległych Ministrowi Zdrowia zajmuje jedno z pierwszych miejsc, podobnie od 1992 r. posiada status Ośrodka Współpracującego ze Światową Organizacją Zdrowia w zakresie Badań Naukowych i Szkolenia w dziedzinie Zdrowia Psychicznego („WHO Collaborating Centre for Research and Mental Health”).

50 lat temu Instytut został powołany przez Radę Ministrów jako samodzielna placówka naukowo-badawcza z zadaniem prowadzenia i koordynacji badań naukowych w psychiatrii i neurologii. Od chwili swego powołania prowadził działalność jako:

1. placówka naukowo-badawcza prowadząca badania z zakresu psychiatrii, neurologii i dziedzin pokrewnych, i jako jednostka koordynująca te badania na terenie całego kraju

2. ośrodek konsultacyjny dla Ministerstwa Zdrowia, innych organów administracji państwowej oraz placówek służby zdrowia

3. ośrodek kształcenia podyplomowego w zakresie neurologii i psychiatrii

4. wysokospecjalistyczna placówka diagnostyki i lecznictwa w zakresie neurologii i zaburzeń psychicznych.

W ciągu 50 lat Instytut wyrósł z niewielkiej zatrudniającej ok. 60 osób placówki na duży ośrodek naukowo-badawczy i kliniczny zatrudniający ponad tysiąc pracowników, w tym 141 pracowników naukowo-badawczych.

W dziedzinie psychiatrii prowadzi badania dotyczące diagnostyki i kliniki zaburzeń psychicznych, nowych metod leczenia zwłaszcza psychofarmakoterapii, psychiatrii społecznej, epidemiologii zaburzeń psychicznych i ich genetyczno-cywilizacyjnych uwarunkowań, rehabilitacji. W neurologii podjął prace nad rehabilitacją udarów mózgowych, nad chorobami metabolicznymi ośrodkowego układu nerwowego, klinicznymi i społecznymi aspektami padaczki. Wprowadził nowoczesne metody badawcze: jak metody elektrofizjologiczne, biochemiczne, genetyczne (z genetyką molekularną włącznie), metody obrazowania o.u.n. nowoczesne metody którymi posługuje się psychofarmakologia eksperymentalna. Wdrażanie tych metod wiązało się z coraz większą dostępnością nowoczesnej aparatury (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), w którą sukcesywnie wyposażano zakłady naukowe i kliniki. Rozbudowano bazę kliniczną Instytutu – oddziały dzienne, dwa nowoczesne oddziały psychiatryczne, oddział rehabilitacji neurologicznej z nowoczesnym wyposażeniem rehabilitacyjnym, zmodernizowano sieć komputerową. 

Od lat 50-tych Instytut uczestniczył w kształtowaniu zarówno polityki zdrowia psychicznego jak i modelu organizacyjnego opieki psychiatrycznej. Przy udziale przedstawicieli środowiska psychiatrycznego (m.in. Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) i prawniczego opracowano w Instytucie Ustawę o ochronie zdrowia psychicznego, która od ponad 7 lat jest najważniejszym dokumentem regulującym prawa osób z zaburzeniami psychicznymi oraz określa zadania psychiatrycznej opieki zdrowotnej w Polsce. Instytut systematycznie monitoruje wdrażanie Ustawy. 

Opracowany przez Instytut Narodowy Program Zdrowia Psychicznego głęboko rewolucjonizuje dotychczasowy model opieki. Program przewiduje rozwój opieki psychiatrycznej opartej o zasady psychiatrii środowiskowej, tzn. udzielanie pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi, głównie w ich środowisku. Podstawowym ogniwem opieki środowiskowej są poradnie oraz różne formy częściowej hospitalizacji (dzienne, nocne), zespoły opieki środowiskowej, ośrodki interwencji kryzysowych, różne typy opieki dziennej (kluby, środowiskowe domy samopomocy, warsztaty terapii zajęciowej), różne formy zamieszkania (mieszkania chronione, hostele). Zakłada daleko idące przekształcenie i modernizację lecznictwa szpitalnego, poprzez rozwój sieci oddziałów przy szpitalach ogólnych, przy równoległym zmniejszaniu liczby łóżek w dużych szpitalach psychiatrycznych. Zmiany te powinny doprowadzić do zwiększenia profesjonalnie zróżnicowanej i szeroko dostępnej opieki. Program wskazuje na promocję zdrowia psychicznego i prewencję zaburzeń psychicznych jako na główne zadania polityki zdrowotnej.

Szczególne znaczenie ma zawarta w programie koncepcja opieki nad osobami chorymi psychicznie, które dopuściły się czynów karalnych. Na bazie propozycji Instytutu zorganizowane zostały już trzy regionalne ośrodki psychiatrii sądowej (Branice, Gostynin, Starogard Gd.).

Z inicjatywy Instytutu opracowano założenia obecnie realizowanego Narodowego Programu Przeciwdziałania Udarom, którego głównym zadaniem jest profilaktyka udarów i wdrażanie bardziej efektywnej pomocy osobom z chorobami naczyniowymi mózgu.

Problematyka społeczna, w szczególności polityka wobec alkoholu i narkomanii stanowi ważny element pracy Instytutu. Uchwalona w 1982 r., ustawa „O wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi” zawdzięcza swoją postać ekspertyzom pracowników Instytutu. 

Reorientacja w latach 80-tych traktowania problematyki uzależnień – promowana przez Światową Organizację Zdrowia perspektywa zdrowia publicznego zastąpiła dotychczasowe spojrzenie kliniczne – wpłynęła na poszerzenie badań. Instytut podjął na szeroką skalę badania socjologiczne, psychospołeczne i epidemiologiczne, nie zapominając o podejściu biologicznym. 

Instytut opracował raport na temat sytuacji narkomanii i odegrał istotną rolę w przygotowaniu ustawy o zapobieganiu narkomanii, przyjętej w 1985 r. Ustawa ta w odróżnieniu od legislacji innych krajów nie przewidywała penalizacji za posiadanie narkotyków. Liberalny charakter ustawy nie przyczynił się do wzrostu konsumpcji narkotyków a narkomania nie została zepchnięta do podziemia. Pozwoliło to na wczesne zajęcie się HIV i AIDS oraz podjęcie spraw związanych z edukacją.

Lata transformacji ustrojowych przyniosły wzrost spożycia alkoholu i rozpowszechnienia narkomanii. Instytut prowadzi badania epidemiologiczne i społeczne, których celem jest nie tylko monitorowanie zachodzących zmian, ale także ewaluacja prowadzonej polityki. W ostatniej dekadzie Instytut zajmuje się opracowywaniem i wprowadzaniem do praktyki programów ograniczania popytu na substancje psychoaktywne, w tym programów edukacyjnych, programów adresowanych do społeczności lokalnych, promocją programów ograniczania szkód (pierwszy w Polsce program metadonowy, badania nad programami wymiany igieł wśród narkomanów). Prowadzone badania i zgromadzone doświadczenia praktyczne miały istotne znaczenie przy opracowywaniu kolejnych ustaw w tej dziedzinie. 

Instytut od 30 lat systematycznie gromadzi i opracowuje dane statystyczne dotyczące działalności psychiatrycznej, odwykowej oraz neurologicznej opieki zdrowotnej w Polsce w postaci rocznika statystycznego „Zakłady psychiatrycznej oraz neurologicznej opieki zdrowotnej”. Opracowanie to zawiera nie tylko najważniejsze dane dotyczące chorobowości i zachorowalności zarejestrowanej, ale również informacje o zasobach kadrowych i bazie w poszczególnych województwach. Rocznik Statystyczny IPiN jest podstawowym źródłem do opracowań wtórnych, dotyczących m.in. stanu zdrowia ludności i potrzeb zdrowotnych populacji w Polsce.

W Instytucie od 1969 roku przeprowadzono badania kliniczne około 100 leków psychotropowych oraz 50 leków stosowanych w neurologii, w tym niemal wszystkich leków nowo rejestrowanych w Polsce, stosowanych w psychiatrii i neurologii. 

Wdrożono do praktyki klinicznej w skali kraju nowe metody diagnostyczne, terapii (np. choroby Wilsona) oraz profilaktyki (np. dotyczącej zapobiegania nawrotom choroby afektywnej dwubiegunowej). 

W latach 1951-2000 pracownicy opublikowali ponad 5.700 prac oraz kilkadziesiąt monografii i podręczników.

Dokonująca się powoli zmiana postaw społecznych wobec osoby z zaburzeniami psychicznymi i neurologicznymi oraz do samej choroby psychicznej odbywa się dzięki żmudnej i działalności pracowników Instytutu.

Przyszłość IPiN związana jest z przekształceniem go w Narodowy Instytut Zdrowia Psychicznego, którego zadania powinny obejmować nie tylko problemy związane z psychiatryczną i neurologiczną opieką zdrowotną, ale również promocję zdrowia psychicznego oraz profilaktykę zaburzeń psychicznych i schorzeń neurologicznych.